Zespół Aspergera (ZA, syndrom Aspergera, ang. Asperger syndrome, AS) to nie choroba, której objawy można wyleczyć. Terapeuci radzą, by postrzegać zespół Aspergera jako odmienny wzorzec budowania relacji z otoczeniem. Dotyczy on nie tylko dzieci i młodzieży - zespół Aspergera u dorosłych również bywa rozpoznawany. Jakie są przyczyny, objawy i sposoby leczenia zespołu Aspergera?
Zespół Aspergera, inaczej syndrom Aspergera (i - niepoprawnie - choroba Aspergera), to łagodne zaburzenie ze spektrum autyzmu, którego podstawowym objawem są trudności w nawiązywaniu i podtrzymywaniu relacji międzyludzkich. Zespół Aspergera jest stosunkowo nową jednostką diagnostyczną, której kryteria diagnozy opracowano w 1992 roku (wtedy też wprowadzono ją do Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10). Jednak przypadki tego łagodnego zaburzenia opisywano już kilkadziesiąt lat wcześniej.
Zespół Aspergera - odkrycie
W 1944 roku Hans Asperger, austriacki lekarz pracujący w dziecięcej klinice psychiatrycznej w Wiedniu, zauważył, że kilkoro jego pacjentów odbiega zachowaniem od reszty grupy. Cechowały ich wysoki poziom inteligencji, ciekawe zainteresowania, posługiwanie się bogatym słownictwem, ale też trudności w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami, problemy z komunikacją pozawerbalną i niezdarne ruchy. Na określenie zespołu wymienionych objawów Asperger użył terminu "psychopatia autystyczna".
Prace austriackiego lekarza nie były znane w środowisku psychiatrycznym aż do lat 80., kiedy to Lorna Wing, angielska lekarka, na nowo je odkryła i spopularyzowała. Wing zaliczyła przypadki opisywane przez Hansa Aspergera do zaburzeń ze spektrum autyzmu i opatrzyła terminem "Asperger syndrome", czyli "syndrom Aspergera", "zespół Aspergera".
Zespół Aspergera - przyczyny
Do tej pory nie ustalono jednoznacznych przyczyn występowania zespołu Aspergera. Hans Asperger na podstawie swoich obserwacji dzieci z syndromem oraz ich rodzin, zwłaszcza ojców, wysnuł wniosek, że zaburzenie to ma podłoże genetyczne. Choć nie odkryto jeszcze konkretnego genu, który odpowiadałby za rozwój zespołu Aspergera, teoria ta ma silne podstawy poparte dowodami empirycznymi. Między innymi zaobserwowano, że zespół Aspergera częściej występuje u dzieci, których rodzice zdradzają pewne symptomy tego zaburzenia, jednak w ograniczonym zakresie (np. problemy w kontaktach międzyludzkich).
Ryzyko wystąpienia Zespołu Aspergera u dziecka wzrasta też w przypadku, gdy ojciec ma więcej niż 40 lat.
Istnieją także teorie mówiące o tym, iż zespół Aspergera ma swoje źródła w ekspozycji na teratogeny (czynniki zewnętrzne wpływające negatywnie na rozwój płodu) w pierwszych 8 tygodniach od zapłodnienia. Wśród innych przyczyn syndromu wyróżnia się:
Wśród szczegółowych zachowań typowych dla zespołu Aspergera można wyróżnić:
Zespół Aspergera a autyzm – różnice
Zespół Aspergera jest łagodnym zaburzeniem rozwoju, które mieści się w spektrum autyzmu. Oba rodzaje zaburzeń łączy występowanie trzech podstawowych objawów:
1 . problemy w nawiązywaniu relacji międzyludzkich
2. trudności z komunikowaniem się
3. niezwykłe zainteresowania oraz nadmiernie usztywnione, stereotypowe wzorce działań
Zespół Aspergera i autyzm dzieli jednak zasadnicza różnica : osoby z Aspergerem ZAWSZE od urodzenia prawidłowo rozwijają mowę i nie mają problemów z procesami myślowymi - są całkowicie sprawne intelektualnie i rozumują prawidłowo. Natomiast osoby z autyzmem mogą mieć opóźniony rozwój mowy i niepełnosprawność intelektualną, która najczęściej ujawnia się jeszcze przed 3. rokiem życia.
Ważne : Zespół Aspergera to nie choroba
"Choroba Aspergera" jest wyrażeniem niepoprawnym - terapeuci apelują, aby nie traktować zespołu Aspergera w ten sposób. Taki stereotyp umacnia przekonanie, że osoby z syndromem są inne, gorsze albo wprost przeciwnie - są wyjątkowe i wymagają specjalnego traktowania. Oba podejścia są błędne i nie pomagają w zrozumieniu osób dotkniętych tym zaburzeniem.
W nowoczesnych publikacjach na temat zespołu Aspergera sugeruje się, by syndrom ten traktować jako odmienny wzorzec budowania relacji z otoczeniem. Odmienny nie znaczy gorszy albo lepszy - po prostu inny, jednak nadal mieszczący się w granicach norm.
Zespół Aspergera u dzieci – jak rozpoznać?
Zespół Aspergera można zdiagnozować na każdym etapie życia, mimo to najczęściej rozpoznaje się go u dzieci w wieku 7-8 lat. Wynika to z faktu, że w tym czasie dziecko idzie do szkoły i wyraźniej widać u niego problemy z funkcjonowaniem w grupie rówieśniczej. Objawy do 7. roku życia mogą nie budzić podejrzeń rodziców – dzieci z zespołem Aspergera z reguły zaczynają mówić i czytać w takim samym czasie jak rówieśnicy, mają ciekawe zainteresowania i chętnie rozmawiają z dorosłymi używając bogatego słownictwa. Takie zachowania częściej cieszą rodziców niż budzą u nich niepokój.
Sytuacja zmienia się jednak po wysłaniu pociechy do przedszkola lub do szkoły. Wówczas pojawia się szereg niepokojących sygnałów, które powinny zwiększyć czujność opiekunów.
Oto objawy, na które warto zwrócić szczególną uwagę:
Zespół Aspergera: znane osoby z tym zaburzeniem
Osoby, które prawdopodobnie miały zespół Aspergera, ale żyły w czasach przed jego zdiagnozowaniem lub nie zostały poddane diagnozie:
Zespół Aspergera u nastolatków
Na etapie dojrzewania osoby z zespołem Aspergera mogą odczuwać najpoważniejsze skutki trudności z budowaniem relacji społecznych. Mogą stać się one przyczyną obniżonego nastroju, a nawet depresji. W wieku 12-18 lat młodzież wykazuje silną potrzebę identyfikacji z grupą rówieśników, woli spędzać czas we własnym gronie i stopniowo uniezależnia się od dorosłych. Nastolatki z zespołem Aspergera najczęściej takiej potrzeby nie mają i nie rozumieją jej. Bunt i sprzeciwianie się rodzicom uznają za niepotrzebne łamanie zasad, a zasady dają przecież poczucie bezpieczeństwa i komfortu psychicznego. Jeszcze bardziej pogłębia się więc przepaść pomiędzy nimi a kolegami i koleżankami z klasy.
Młoda osoba z zespołem Aspergera szuka jednak kontaktu z innymi ludźmi i najczęściej robi to za pośrednictwem internetu. Poprzez fora dyskusyjne i portale społecznościowe łatwiej jej znaleźć osoby z podobnymi pasjami i zainteresowaniami. Także komunikowanie się przebiega w dużo łatwiejszy sposób - liczy się przede wszystkim przekaz słowny, więc nie trzeba interpretować skomplikowanych gestów i dwuznaczności.
Psychologowie podkreślają, że w przypadku dzieci z zespołem Aspergera ich rodzice nie powinni za wszelką cenę odciągać dziecka od komputera. Oczywiście należy kontrolować, na jakie strony wchodzi nastolatek, ale trzeba jednocześnie zrozumieć, że świat wirtualny to czasem jego jedyna szansa, aby zawiązać przyjaźnie w świecie realnym. Warto być otwartym na możliwość przeniesienia znajomości internetowych do "reala", zachowując przy tym konieczną ostrożność.
Zespół Aspergera u dorosłych
Często powtarzany mit to przekonanie, że zespół Aspergera dotyczy tylko dzieci i młodzieży. Tymczasem istnieją przypadki, i to wcale nie rzadkie, że osoby 20-, a nawet 30-letnie dowiadują się o swoim zaburzeniu. Dopiero wtedy przekonują się, że poczucie izolacji i odmienności, które towarzyszy im od najmłodszych lat, nie jest ich winą i nie czyni z nich "dziwolągów". Zdiagnozowanie zespołu Aspergera daje im również szansę na zmianę swojego zachowania oraz sposobu myślenia, który często był przyczyną ich obniżonego nastroju, kompleksów i braku pewności siebie.
Taką możliwość daje psychoterapia – dla dorosłych z zespołem Aspergera niestety dużo trudniej dostępna niż dla dzieci i nastolatków. Istnieją jednak ośrodki, które oferują pomoc wszystkim osobom dotkniętym zespołem Aspergera, bez względu na wiek.
Zespół Aspergera, inaczej syndrom Aspergera (i - niepoprawnie - choroba Aspergera), to łagodne zaburzenie ze spektrum autyzmu, którego podstawowym objawem są trudności w nawiązywaniu i podtrzymywaniu relacji międzyludzkich. Zespół Aspergera jest stosunkowo nową jednostką diagnostyczną, której kryteria diagnozy opracowano w 1992 roku (wtedy też wprowadzono ją do Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10). Jednak przypadki tego łagodnego zaburzenia opisywano już kilkadziesiąt lat wcześniej.
Zespół Aspergera - odkrycie
W 1944 roku Hans Asperger, austriacki lekarz pracujący w dziecięcej klinice psychiatrycznej w Wiedniu, zauważył, że kilkoro jego pacjentów odbiega zachowaniem od reszty grupy. Cechowały ich wysoki poziom inteligencji, ciekawe zainteresowania, posługiwanie się bogatym słownictwem, ale też trudności w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami, problemy z komunikacją pozawerbalną i niezdarne ruchy. Na określenie zespołu wymienionych objawów Asperger użył terminu "psychopatia autystyczna".
Prace austriackiego lekarza nie były znane w środowisku psychiatrycznym aż do lat 80., kiedy to Lorna Wing, angielska lekarka, na nowo je odkryła i spopularyzowała. Wing zaliczyła przypadki opisywane przez Hansa Aspergera do zaburzeń ze spektrum autyzmu i opatrzyła terminem "Asperger syndrome", czyli "syndrom Aspergera", "zespół Aspergera".
Zespół Aspergera - przyczyny
Do tej pory nie ustalono jednoznacznych przyczyn występowania zespołu Aspergera. Hans Asperger na podstawie swoich obserwacji dzieci z syndromem oraz ich rodzin, zwłaszcza ojców, wysnuł wniosek, że zaburzenie to ma podłoże genetyczne. Choć nie odkryto jeszcze konkretnego genu, który odpowiadałby za rozwój zespołu Aspergera, teoria ta ma silne podstawy poparte dowodami empirycznymi. Między innymi zaobserwowano, że zespół Aspergera częściej występuje u dzieci, których rodzice zdradzają pewne symptomy tego zaburzenia, jednak w ograniczonym zakresie (np. problemy w kontaktach międzyludzkich).
Ryzyko wystąpienia Zespołu Aspergera u dziecka wzrasta też w przypadku, gdy ojciec ma więcej niż 40 lat.
Istnieją także teorie mówiące o tym, iż zespół Aspergera ma swoje źródła w ekspozycji na teratogeny (czynniki zewnętrzne wpływające negatywnie na rozwój płodu) w pierwszych 8 tygodniach od zapłodnienia. Wśród innych przyczyn syndromu wyróżnia się:
- urazy okołoporodowe,
- toksoplazmozę,
- uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego,
- dziecięce porażenie mózgowe.
- Zespół Aspergera – objawy
Wśród szczegółowych zachowań typowych dla zespołu Aspergera można wyróżnić:
- trudności z poznawaniem nowych osób i poszerzaniem kręgu znajomych – osoby z ZA zazwyczaj nie mają wielu przyjaciół. Nie oznacza to, że nie mają potrzeby kontaktu z drugim człowiekiem – swoje relacje z innymi opierają jednak nie na poczuciu bliskości i więzi emocjonalnej, lecz wspólnych pasjach i zainteresowaniach. Ponieważ interesują się bardzo specyficznymi, wąskimi dziedzinami wiedzy (często naukami ścisłymi i przyrodniczymi), trudno znaleźć im osoby, które podzielają ich entuzjazm dotyczący np. astronomii czy paleontologii.
- trudności z podtrzymywaniem kontaktu – dla otoczenia osoby z zespołem Aspergera mogą wydawać się zarozumiałe, niedostępne, a nawet wyniosłe. Wynika to z faktu, że mają problemy z komunikowaniem się na poziomie pozawerbalnym. Nie umieją poprawnie interpretować gestów i min swojego rozmówcy, często nie rozumieją ironii, gier słownych, metafor, rozbudowanych porównań itp. Przekaz słowny rozumieją bardzo dosłownie, dlatego preferują jasne, zwięzłe, konkretne komunikaty. Podczas bezpośredniej rozmowy rzadko wysyłają sygnały służące podtrzymaniu kontaktu z drugą osobą i zapewniające o swoim zainteresowaniu (np. potakiwanie, zadawanie pytań, kontakt wzrokowy) – wszystko dlatego, że skupiają się przede wszystkim na temacie rozmowy, a nie kontakcie z drugim człowiekiem. Z tego powodu zachowanie osób ZA często błędnie odczytuje się jako wyraz zarozumiałości, przez co spychane są na margines oraz pozostają w izolacji od grupy.
- Osoby z zespołem Aspergera mają trudności z akceptacją zmian - wolą postępować w zgodzie ze znanym sobie schematem.
- nadmiernie usztywnione, stereotypowe zachowania – polegają na powtarzaniu tych samych czynności za każdym razem w ten sam sposób, co daje osobie z zespołem Aspergera poczucie komfortu psychicznego. Stereotypowe zachowania mogą na przykład dotyczyć chodzenia do pracy zawsze tą samą drogą, mimo że istnieje wiele innych i szybszych; wchodzenia po schodach tak, aby zawsze podnosić tę samą nogę; mycia naczyń zawsze w tej samej kolejności (garnki, talerze, sztućce, nigdy inaczej). Zachowań tego typu może być tyle, ile osób z syndromem Aspergera.
- zachowania kompulsywne - jest to odczuwanie przymusu powtarzania danej czynności, co służy wyładowaniu napięcia. Osoby dotknięte syndromem Aspergera często odczuwają na przykład potrzebę gryzienia czegoś, liczenia gromadzonych przedmiotów, obsesyjnego porządkowania i układania ich w równe rzędy, częstego mycia rąk itp. Są to objawy typowe także dla zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych, które diagnozuje się u ok. 25% cierpiących na zespół Aspergera.
- nieprawidłowości percepcyjne – dotyczą głównie nadwrażliwości bądź niedowrażliwości na bodźce. U osób z zespołem Aspergera często obserwuje się zaburzenia czucia głębokiego, co przekłada się na problemy z utrzymaniem równowagi (stąd postrzegane są jako "niezdary"). Mogą również w odmienny sposób odbierać bodźce wzrokowe – np. nadmiernie skupiać się na szczegółach i stale szukać stymulacji wzrokowej (wypatrywać poruszających się obiektów, intensywnie patrzeć na kolory i desenie) albo odwrotnie – preferować widoki statyczne, spokojne. Nierzadko wykazują nadwrażliwość na hałas, wówczas męczy je głośna muzyka, rozmowy, śmiech, gwar uliczny; z drugiej strony mogą odczuwać dyskomfort przebywając w zupełnej ciszy i potrzebować dużej stymulacji dźwiękami.
- zaburzenia pamięci proceduralnej – pamięć proceduralna polega na wykonywaniu codziennych czynności w sposób wyuczony i automatyczny, bez zaangażowania umysłowego. Osoby z zespołem Aspergera zazwyczaj mają kłopoty z działaniem w ten sposób, muszą bardzo skupiać się na wykonywanej czynności, nawet jeśli dotyczy prostego zapinania guzików.
Zespół Aspergera a autyzm – różnice
Zespół Aspergera jest łagodnym zaburzeniem rozwoju, które mieści się w spektrum autyzmu. Oba rodzaje zaburzeń łączy występowanie trzech podstawowych objawów:
1 . problemy w nawiązywaniu relacji międzyludzkich
2. trudności z komunikowaniem się
3. niezwykłe zainteresowania oraz nadmiernie usztywnione, stereotypowe wzorce działań
Zespół Aspergera i autyzm dzieli jednak zasadnicza różnica : osoby z Aspergerem ZAWSZE od urodzenia prawidłowo rozwijają mowę i nie mają problemów z procesami myślowymi - są całkowicie sprawne intelektualnie i rozumują prawidłowo. Natomiast osoby z autyzmem mogą mieć opóźniony rozwój mowy i niepełnosprawność intelektualną, która najczęściej ujawnia się jeszcze przed 3. rokiem życia.
Ważne : Zespół Aspergera to nie choroba
"Choroba Aspergera" jest wyrażeniem niepoprawnym - terapeuci apelują, aby nie traktować zespołu Aspergera w ten sposób. Taki stereotyp umacnia przekonanie, że osoby z syndromem są inne, gorsze albo wprost przeciwnie - są wyjątkowe i wymagają specjalnego traktowania. Oba podejścia są błędne i nie pomagają w zrozumieniu osób dotkniętych tym zaburzeniem.
W nowoczesnych publikacjach na temat zespołu Aspergera sugeruje się, by syndrom ten traktować jako odmienny wzorzec budowania relacji z otoczeniem. Odmienny nie znaczy gorszy albo lepszy - po prostu inny, jednak nadal mieszczący się w granicach norm.
Zespół Aspergera u dzieci – jak rozpoznać?
Zespół Aspergera można zdiagnozować na każdym etapie życia, mimo to najczęściej rozpoznaje się go u dzieci w wieku 7-8 lat. Wynika to z faktu, że w tym czasie dziecko idzie do szkoły i wyraźniej widać u niego problemy z funkcjonowaniem w grupie rówieśniczej. Objawy do 7. roku życia mogą nie budzić podejrzeń rodziców – dzieci z zespołem Aspergera z reguły zaczynają mówić i czytać w takim samym czasie jak rówieśnicy, mają ciekawe zainteresowania i chętnie rozmawiają z dorosłymi używając bogatego słownictwa. Takie zachowania częściej cieszą rodziców niż budzą u nich niepokój.
Sytuacja zmienia się jednak po wysłaniu pociechy do przedszkola lub do szkoły. Wówczas pojawia się szereg niepokojących sygnałów, które powinny zwiększyć czujność opiekunów.
Oto objawy, na które warto zwrócić szczególną uwagę:
- dziecko słabo integruje się z grupą rówieśniczą, woli trzymać się na uboczu;
- nie bierze udziału we wspólnych zabawach – albo bawi się samo, albo chce przewodzić grupie i rozdzielać role. Jeśli nie ma wystarczająco silnej pozycji w grupie, woli się izolować niż dostosować do innych;
- ma trudności z zachowaniem się adekwatnie do sytuacji – nie umie okazać szacunku nauczycielowi, jest głośne na lekcjach, zadaje pytania nie na miejscu, wierci się i rozrabia gdy wymaga się od niego spokoju i stania w miejscu;
- woli przebywać wśród dorosłych niż dzieci w podobnym wieku, łatwiej też znaleźć mu język ze starszymi do siebie osobami.
- Mimo trudności z dostrzeżeniem jednoznacznych objawów zespołu Aspergera u dzieci poniżej 7 lat, zaburzenie to można, a nawet trzeba diagnozować wcześniej. Czekanie z diagnozą jest błędem, niekiedy popełnianym nawet przez psychologów. W razie podejrzenia zespołu Aspergera specjalista powinien jak najszybciej zlecić odpowiednią terapię - im szybsza reakcja, tym większe szanse, że młody człowiek nabędzie odpowiednie umiejętności, które pomogą mu lepiej funkcjonować w społeczeństwie.
Zespół Aspergera: znane osoby z tym zaburzeniem
- Elfriede Jelinek - pisarka, laureatka literackiej Nagrody Nobla
- Deryl Hannah - aktorka
- Robin Williams - aktor
- Dan Aykroyd - aktor
- Tim Burton - reżyser
- Al Gore - polityk
- Leo Messi - piłkarz
Osoby, które prawdopodobnie miały zespół Aspergera, ale żyły w czasach przed jego zdiagnozowaniem lub nie zostały poddane diagnozie:
- Albert Einstein - fizyk, twórca teorii względności
- Andy Warhol - artysta
- Bobby Fischer - szachista
- Mark Twain - pisarz
- Howard Hughes - pilot
Zespół Aspergera u nastolatków
Na etapie dojrzewania osoby z zespołem Aspergera mogą odczuwać najpoważniejsze skutki trudności z budowaniem relacji społecznych. Mogą stać się one przyczyną obniżonego nastroju, a nawet depresji. W wieku 12-18 lat młodzież wykazuje silną potrzebę identyfikacji z grupą rówieśników, woli spędzać czas we własnym gronie i stopniowo uniezależnia się od dorosłych. Nastolatki z zespołem Aspergera najczęściej takiej potrzeby nie mają i nie rozumieją jej. Bunt i sprzeciwianie się rodzicom uznają za niepotrzebne łamanie zasad, a zasady dają przecież poczucie bezpieczeństwa i komfortu psychicznego. Jeszcze bardziej pogłębia się więc przepaść pomiędzy nimi a kolegami i koleżankami z klasy.
Młoda osoba z zespołem Aspergera szuka jednak kontaktu z innymi ludźmi i najczęściej robi to za pośrednictwem internetu. Poprzez fora dyskusyjne i portale społecznościowe łatwiej jej znaleźć osoby z podobnymi pasjami i zainteresowaniami. Także komunikowanie się przebiega w dużo łatwiejszy sposób - liczy się przede wszystkim przekaz słowny, więc nie trzeba interpretować skomplikowanych gestów i dwuznaczności.
Psychologowie podkreślają, że w przypadku dzieci z zespołem Aspergera ich rodzice nie powinni za wszelką cenę odciągać dziecka od komputera. Oczywiście należy kontrolować, na jakie strony wchodzi nastolatek, ale trzeba jednocześnie zrozumieć, że świat wirtualny to czasem jego jedyna szansa, aby zawiązać przyjaźnie w świecie realnym. Warto być otwartym na możliwość przeniesienia znajomości internetowych do "reala", zachowując przy tym konieczną ostrożność.
Zespół Aspergera u dorosłych
Często powtarzany mit to przekonanie, że zespół Aspergera dotyczy tylko dzieci i młodzieży. Tymczasem istnieją przypadki, i to wcale nie rzadkie, że osoby 20-, a nawet 30-letnie dowiadują się o swoim zaburzeniu. Dopiero wtedy przekonują się, że poczucie izolacji i odmienności, które towarzyszy im od najmłodszych lat, nie jest ich winą i nie czyni z nich "dziwolągów". Zdiagnozowanie zespołu Aspergera daje im również szansę na zmianę swojego zachowania oraz sposobu myślenia, który często był przyczyną ich obniżonego nastroju, kompleksów i braku pewności siebie.
Taką możliwość daje psychoterapia – dla dorosłych z zespołem Aspergera niestety dużo trudniej dostępna niż dla dzieci i nastolatków. Istnieją jednak ośrodki, które oferują pomoc wszystkim osobom dotkniętym zespołem Aspergera, bez względu na wiek.
